Botanical name:Capsicum frutescens Linn

       Capsicum annum Linn

English : Chillies

Hindi : Lalmirch

  Hmarcha chi hrang hrang tam zia kan hria a, a chin dan leh thar hlawk dan kan sawi dawn a ni. A tlangpuiin hmarchapui leh hmarchate ah kan then ber a. Hmarchapui leh hmarchate inkarah pawh hian chi hrang tam fe a awm. Tunlaia Mizorama kan chin leh sawi uar ber, sumdawng hmarcha kan tih tak mai pawh hi hmarchateah kan sawi mai nain, hmarchapui leh hmarchate inkar a mi a ni zawk mah awm e.

  Hmarchapui leh hmarchate zawng zawng hi spices zinga mi, chawhmeh atan emaw chawhmeh tituitu atana kan duh em em te an ni a. Vitamin a pai tam a, Vitamin A leh C a pai tam zual. Protein, phosphorus leh thildang pawh a pai, kan hriat angin tunah phei chuan sum chang pawimawh tak a lo nih tak avang hian kan in chin hmuh ta hle mai a. Chuvangin hmarcha chingtute an hlawhtlin theihna atana inkaihhruaia, chin dan tha inkawhhmuh hi a tul reng a ni. A chingtute pawn mahni ngaihdan leh mithiamte ngaihdan hi zir tawn a, a tha apiang zui thei tura inbuatsaih a ngai.

  Kan sawi turah hian abul atanga a tawp thlengin englai mah hi paih leh dah pawimawh loh zawk tur a awm chuang lo tih pawh hria ila.


THLAI CHI THA LEH A HUN TAKA CHIN TUR NEIH

  Hmarcha engpawh ching duh ila a chi uluk taka dah tur. A thar hlawk chi leh hrisel tak ami a hmin ngei lak tur a ni a, a tiah that duh leh duh loh erawh chhina hriat hmasak a tha. Thlai chi kan mamawh zat tur atana kan hisap pawh kan chin duh hun taka ching thei turin kan lo in la ngah vek tur a ni. He inbuatsaihna hi a pawimawh em em.


HMARCHA HMUN RUAHMAN

  Hmarchapui leh ate pawh tlangram leh phaizawlah a chin theih ve ve a. Mizoram khawilaiah pawh hian a chin theih. Kan lo inruahman lawkna dangte ti thlawn leh tibahlah lo turin a hun takah lo vâtin, hal hunah kan hal leh tur a ni. Thlai chi thlak hi a hun dik taka tih a pawimawh avangin mangkhawhte pawh thlai chi thlak tibahlah lo turin a rang lam zela kan peih a ngai. Leileta chin kan tum pawhin kan leilette chu a hun taka thlai chi thlak thei turin kan inruahman tur a ni. A hmun thlan thuah dam aiin ni kang a duhawm zawk zel.


SIK LEH SA

  Khaw lum leh vawh thu ah 20℃ -25℃ hi a tawk vela ruahtui pawh 60-120 cm. a tlakna hmun hi a tawk. Tuifinriat zawl atanga 6600 Ft. zeta sang ah pawh a chin that theih. Khawlum leh hnawng lam hi a mamawh a, Tomato leh Bawkbawn aiin khawlum leh vawt (extreme) nasa an tuar thei zawk, mahse Mizoram vur tla ang hi a tuar zo meuh lo, ruah tui tam luat vangin a hnah tla, a rah leh a kung tawih a tam.


THLAI CHIN

  Mizoramah chuan kangvarah a chi kan theh mai thin, chutiang atan chuan March leh May thla inkar Kharif atan, September leh October inkar Rabi atan a chin hun a ni anga, a tiak pawh an phun sawn thin. Duh dan chuan a tiak inches 3-4 vela sang a nihin phun sawn tur a ni. Chu chu May leh July thla vel ah phun sawn tur tihna a ni.

  Phairam leilet hmunah chuan uluk taka leileh zawh hnuah an kûi thin, a kûina tur uluk taka siamah Hmarcha chi darkar 12-24 vel tui a chiah hnuah kûi tur a ni, rual taka theh a nih loh pawhin a tlar inches 1 1⁄2 a inhlata ruahmana kûi tur a ni. Hmarcha chi hi a tiak har a, a tiak pawh a in rual lo thei, a kûina hi tui pek a, a tiah hma chu puan emaw polythene emaw a khuh a tha. Hmarcha hmun hectare 1 a zau atan hmarcha chi Kg 1-2 a tawk. A tiakte chu inches 3-4 vela sang a nihah emaw thla 1 -1 1⁄2 vel anihin emaw phun sawn tur. Phun sawn hian a tlar ft. 1 1⁄2 - 2 a inhlat nise thlai bi pawh ft. 1 vela inhlat nise a tawk.


LEITHAA CHAWM

  Hmarcha hian leitha a heh hle mai a, chuvangin ran zun leh ek leitha leh hnim hnah tawihte kan theih ang tawk a tam qtl. 250-500 thleng pek a tha. Fertilizer lam ah chuan hmarcha hectare khat hmun ah DAP Kg. 87, Urea Kg. 95, MOP Kg. 100 pe ila a tawk. A pek hun chu chin dawn ah a nimai a, a ruala pek nghal vek mai tur a ni.


THLAI DANG NENA CHIN

  Hmarcha hi Mizoramah hian thingtlang lo a kan chin ber avangin hmun hran deuh pawh siam ila thlai dang nen kan chin pawlh thin. Leiletah te thlai dang nen an chin kar thlak thin a, mahse thingtlang lo a ni emaw, leilet a ni emaw, alu te, bawkbawnte nen hian rannung thuhmun in a beih thin avangin chin pawlh emaw chin kar thlak chi emaw a ni lo. Mizoramah hian tai buh chingin an lo ah hmarcha an theh nghal a, tai seng hunah hmarcha a lo thang thain an hlawk pui a, an zawng chhang viau.


THLAI SENG

  Phun atanga thla 3 1⁄2 velah seng a hun tlangpui a, vawi 6-10 vel an lo chhuak ber. Seng tawhte chu nisaah ni 4-5 emaw a aia rei deuh takte pawh an pho thin. Tin, tui soah a ro that duh nan an thlak bawk.

  Hralh turte chu a rawng leh a rah len dan azirin an then bawk a, a man an chhiar dan pawh pawh a buk, a rawng leh a rah len leh tet dan azirin an chhiar thin.

  A tlangpuiin ruah van tla ring a chin in hectare khat hmun ah qtl. 5 vel a thar a, tui lak nena chawm chuan qtl. 10-20 lai a thar thei.


THLAI VENHIM

  Hmarcha hi enkawl uluk a ngai hle. Ruahtui tam kumte, dama chinte hian a rah a tawih duh hle. Chuvangin, kan thlai chi te hi damdawia bual sa anih loh chuan Agrosan, Thiram emaw Ceresan emaw hmangin chin hmaa bual tur a ni. Damdawi 2 gm hi hmarcha chi Kg. 6 bual nan a tawk.

  A kunga hmarcha rah tawih Fruit rot emaw Anthracnose natna kan hmuh chuan a venna leh tihdamna atan Bordeux Mixture emaw Captaf 0.2% 2 gm tui litre khat nen pawlhin kah tur

  Hmarcha hnah kir hi a tam hle, kan hmuh chuan paih nghal tur a ni a, natna thehdarhtu (insect vector) rannung thah nan Rogor 30 EC emaw Monocrotophos 1 ml. tui litre 1 nena pawlhin kap ila natna darh zel tur kan veng thei ang.

  Rannung thenkhat Chilli Thrips leh Aphids hi a hnawksak hle a, Malathion leh insecticides hman awm chi danga kah a tha.


VARIETY

  Hmarchatêah pawh chi hrang pathum pali vel a awm a, a hriate sawi danin hmarcha kung a lo upatin a rah pawh a tê tial tial an ti. Hmarchatê hi vaihmarchatê kan ti deuh kher a, Mizoram hming chherna pawh a ni deuh, a te deuh hi sap tawnga Bird's eye chilli tih a ni a, hnam dangte hriat dan pawh a ni. Kan duh zawng leh hralh theih tur angte kan thlang mai tur a ni.

  Hmarchapuiah pawh chi hrang hrang a awm a, a pianzia, a rawng leh a thak dan pawh a in ang lo hlawm a, company hrang hrangin variety tha tak tak an nei hlawm a, duhzawng thlan mai tur a ni. Hmarchapuiah chuan Surya, Pusa Jwala, Kiran te hi an lar a, a dang pawh sawi tawh angin tam tak a awm.

h1

h2

Source : Lalthanzuala
MSc.(Ag) ,Agro, PG Dip.Agmark
Thlai chin dan
Department of Agriculture (Crop Husbandry)
Mizoram
Page No : 125 - 128
First Edition-2011

Download